DIŞ TİCARETTE LOJİSTİK
A. TEDARİK ZİNCİRİ VE LOJİSTİK LOJİSTİK NEDİR VE NEDEN ÖNEMLİDİR? Lojistik Derneği (Council of Logistics Management) tarafından tedarik zincirinin bir parçası olarak değerlendirilmekte ve ham madde, yarı mamul, mamul ve ilgili bilgilerin üretim noktasının başından tüketim noktasına kadar, müşteri gereksinimlerini karşılamak amacıyla, etkin ve düşük maliyetli bir şekilde akış ve depolanması süreçlerinin planlanması, uygulama ve kontrol edilmesi olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi “lojistik” öncelikli olarak müşteri gereksinimlerini karşılamaya dönük bir yönetim sürecidir. İşletme lojistiği, fiziksel dağıtım, malzeme yönetimi, dağıtım mühendisliği, lojistik yönetimi ve tedarik zinciri yönetimi terimleri yaklaşık olarak aynı konuyu tanımlamak için kullanılır, Bu işletmenin lojistik sistemindeki akış tedarik kaynaklarından başlar. Dış ve iç tedarik kaynaklarından gönderilen ham madde ve yarı mamullerin bir kısmı arada dağıtım merkezi veya depolarda bekler. Bir kısmı JIT (Just in time – tam zamanında) sisteminde olduğu gibi doğrudan imalat prosesine dahil olur. Bundan on – yirmi yıl öncesinin mantığıyla tedarik zincirindeki herhangi bir kesintiyi engellemenin tek yolu bol miktarda üretim yaparak bunu stoklamak olarak düşünülürdü. Stokların depolardaki her hareketi maliyet ve zaman kaybı olduğundan ayrıca malın depoda kaybolma – hasar görme riski yüksek olduğundan bu davranış yerini JIT yaklaşımına bıraktı. Kaynakların istendiği yere tam ihtiyaç duyulan zamanda nakledilmesi çok daha etkin bir yol alarak benimsendi. B- INTERMODAL TAŞIMACILIK VE KONTEYNER TAŞIMACILIĞI - INTERMODALIZM Intermodal taşımacılık spesifik bir taşıma şekli olmaktan ziyade; malların dağıtımı için deniz, kara, hava, demiryolunun kullanılabildiği bir sistemdir. İntermodal taşımacılık; “Malların taşınması için, tek bir taşıma sözleşmesi (konşimento) altında birden fazla taşımacılık şeklinin kullanıldığı taşıma şekli” olarak tanımlanabilir. Aynı zamanda “Multimodal Taşımacılık, Kombine Taşımacılık (Combined Transport) olarak da bilinir. Bildik – tek mode – taşımacılık şekillerinde taşıyan sadece kendi spesifik servisinin performansıyla sorumludur. Bu durum toplam taşıma maliyetini yükseltir. Örneğin malın fabrikadan İzmir Limanı’na nakledilmesi için kamyon firmasıyla, çıkış limandan Canada – Montreal limanına kadar denizyolu taşıması için gemi acentesiyle (armatör), Montreal limanından demiryolu ile Chicago terminaline varışı ve oradan yine karayolu ile alıcıya teslimi için ayrı ayrı organizasyon, takip ve anlaşma yapmak yerine kombine bir şekilde bu nakliyeyi tek konşimento altında toplam tek navlun ödeyerek Organize etmek zaman, maliyet ve etkinlik açısından inanılmaz bir faydadır. Konteynır taşımacılığının bu noktada Intermodal taşımacılıkta önemli bir rolü vardır; ancak Intermodal taşımacılık sadece konteynır kullanılarak yapılan taşıma demek değildir. Esas nokta malın bir yerden bir yere (ister dökme ister konteynır içinde ambalajlı olarak) birden fazla taşıma modunu kullanarak sevk edilmesidir. Taşımacılıkta kullanılan iki metot vardır: 1 – Direkt taşıma, 2 – Bağlantılı taşıma Malın transferinde kullanılacak en ideal yol direkt taşımadır ki, mal satıcıdan alıcıya tek bir araçla ulaşır. Ancak coğrafi koşullar nedeniyle uluslar arası ticarette bu seyrek rastlanan bir uygulamadır. Bağlantılı taşımanın zaman kaybettirici ve pahalı olmasına karşın Intermodal taşıma, yükleme maliyetlerini kısarak fayda yaratır. Intermodal taşımada; farklı mal grupları bir araya getirilerek birimleştirilir (konteyner içinde kasa, palet, kutu, big bag vs. olarak) ve Multimodal Taşıma İşleticisi (Multimodal Transport Operatör) tarafından tek yönetim ve sorumluluk altında farklı araçlar kullanılarak nakledilir. Bu işletici kendi ya da şirketi adına hareket eden, kendi ekipmanıyla (Vessel Operatör) ya da sözleşme yaparak kiraladığı ekipmanlarla (Non–Vessel Operatör) faaliyet gösteren ve taşıma işinin sorumluluğunu üstlenen bir kişi ya da organizasyon olabilir. HAVAYOLU TAŞIMACILIĞI
Uçak Tipi Genişlik Yükseklik Kapasite Yükl.Şekli
A310 305cm 150cm 9000Kg Palet A340 305cm 160cm 15000Kg Palet A300 305cm 200cm 43000Kg Palet B735 110cm 80cm 800Kg Yığma B738 110cm 80cm 1500Kg Yığma B727F 305cm 180cm 19000Kg Palet B767 305cm 160cm 100000Kg Palet Bu değerler havayollarının belirlediği standart kargo ölçüleri olup, farklı kriterlere göre değişebilir. Uçak 1 ton = 6 m3 veya 1 m3 = 167 Kg TAŞIMA BELGELERİ
*Konşimentolar Deniz Konşimentosu (Marine/Ocean Bill of Lading) : Bu belge bir gemi şirketinin veya onun yetkili acentesinin veya yükleme limanında acentesi yoksa gemi kaptanının mali yükletene verdiği, emre ve nama düzenlenebilen ve belge konusu malların taşınmak üzere kabul edildiğini gösteren bir makbuz ve aynı zamanda yükleme kaydı konduğunda bir taşıma sözleşmesidir. Belirtilen malın mülkiyetini de temsil eder ve belgenin ciro edilmesiyle mal el değiştirir. Malların teslimi ve yüklenmesi aşamasında konşimento: Yukarıda konşimentonun makbuz veya taşıma sözleşmesi olarak iki görevinden bahsetmiştik. Yani mal gemi şirketince önce teslim alınmakta ve daha sonra gemiye yüklenmektedir. Teslim alma ve yükleme eylemleri aynı anda yapılabildiği gibi farklı zamanlarda da yapılabilir. Teslim alma keyfiyetini belgeleyen konşimentoya tesellüm konşimentosu, (Received for shipment Bill of Lading) doğrudan yükleme eylemini belgeleyen konşimentoya yükleme konşimentosu (On board Bill of Lading) denir. İlk aşamada malların teslim alındığını belgelemek amacıyla düzenlenen tesellüm konşimentosu, malların yüklendiğini göstermediğinden alıcı için kabul edilir bir konşimento değildir. Zira alıcı, sipariş ettiği malı teslim eden konşimentonun satıcı tarafından bankaya ibraz anında malın yüklenip yola çıktığından emin olmak ister. Bu nedenle alıcıların talep ettiği konşimentolar malın gemiye yüklendiğinin belirtilmiş olduğu türde konşimentolardır. Yükleme keyfiyeti iki yolla belgelenir. Birincisi, üzerinde matbu olarak sadece malların teslim alındığı yazılı olan tesellüm konşimentosuna malların yüklendiğine dair bir kayıt “Shipped On Board, Clean On Board” veya benzeri ibareler konulması ve bu ibarelerin altına gemi şirketi veya acentesinin kaşesi, parafı ve yükleme tarihinin eklenmesi ile sağlanır. İkincisi ise doğrudan bir yükleme konşimentosunun düzenlenmesi veya eldeki tesellüm konşimentosunun yükleme konşimentosu ile değiştirmesi yolu ile sağlanır. Yükleme konşimentosunda yükleme keyfiyeti matbu olarak yer aldığından ayrı bir yükleme kaydına gerek yoktur. Yükleme tarihi, tesellüm konşimentosundaki yükleme kaydının altındaki, yükleme konşimentosunda ise, belgenin düzenlenme tarihidir. Bu tarih, akreditiflerde belirtilen yükleme vadesine uyulması, sigortanın başlangıç tarihinin kontrolü ve konşimentosunun bayat olup olmadığının tayini açısından çok önemlidir. Temiz Konşimento (Clean Bill of Lading) İbaresi: İhbar Adresi (Notify Address): Mallar dış görünüş itibarı ile iyi durumda teslim alınır veya yüklenirse temiz bir konşimento söz konusudur. Gemiye yüklemeyi müteakip konşimentoya “Clean On Board” kaydı konulur. Fakat konşimentonun temiz olması için mutlaka “Clean On Board” kaydının bulunması gerekmez. Konşimentoda malların veya ambalajlarının kusurlu olduğuna dair (Örneğin 50 balya birkaçı patlak; 100 çuval 15 tanesi delik; tenekelerin bir kısmı akar vaziyette, karton kutular ıslak vs.) gibi bir kayıt yoksa bu temiz bir konşimento sayılır. Başka bir deyişle akreditifte “Clean On Board” konşimento istendiği halde sadece “On Board” kaydını taşıyan fakat malların veya ambalajlarının kusurlu olduğuna dair bir kayıt taşımayan konşimento temiz kabul edilir. Varış limanında malların gelişinin haber verileceği şahsın ismi ve adresidir. Bu şahıs alıcının temsilcisi, gümrükçüsü veya bizzat alıcının kendisi olabilir. Notify adresinin kim olacağı akreditifte belirtilir. Bayat Konşimento (Stale B/L): Konşimentonun yükleme tarihin takip eden en kısa sürede bankaya ibraz edilmesi gerekir. Aksi takdirde konşimento, malların varisinden yeterli bir süre önce alıcının eline geçmez. Malların varis limanına gelmiş olmasına rağmen konşimentonun henüz alıcının eline geçmemesi gecikme masraflarına (demurrage) neden olur. Akreditifte yükleme tarihinden itibaren 21 gün içinde bankaya ibraz edilmeyen konşimentolar bayat (Stale) konşimento olarak nitelendirilir ve rezerv konusu olur. Bayat konşimentonun bankaca kabul edilmesi için ya bu rezervin alıcı tarafından kaldırılması ya da bayat konşimentonun kabul edileceğinin akreditifte peşinen kabul edilmiş olması gereklidir. Navlun (Freight): Taşıma hizmeti karşılığında gemi şirketine ödenen ücrete navlun denir. Teslim şekline göre navlun satıcıya veya alıcıya ait olabilir. Duruma göre navlunun peşin ödendiği “Freight Prepaid” varış limanında ödeneceği “Freight Payable At Destination / Freight Collect” şeklinde ibareler ile konşimento üzerinde gösterilir. Konşimento Nüshaları / Tam takım ibaresi (Full Set of B/L): Konşimentolar birden fazla orijinal nüshalı olarak düzenlenebilir. Bunun amacı birinin yitirilmesi halinde diğerinin kullanılması imkânına sahip olmaktır. Yükletenin isteğine göre düzenlenen orijinal ve suret adetleri konşimentolarda kayıtlıdır. Düzenlenen tüm nüshalara tam takım (Full Set) denir. Örnek; ön yüzünde 3 orijinal 3 suret yazan bir konşimento toplam 6 adet konşimentodan oluşur. Bu konşimento için full set 6 adettir. 2 orijinal 1 suret veya 1 orijinal 2 suret tam takım (Full Set) değildir. Akreditif şartı tam takım konşimentonun ibrazını gerektiriyorsa, mutlaka 3 orijinal 3 suret konşimentonun ibraz edilmesi gerekir. Orijinal nüshalardan herhangi birinin ilk ibrazında mallar gemi şirketinin son cirantasına teslim edilir ve şirket bütün sorumluluklarından kurtulur. Malın asıl sahibi daha sonra ikinci bir orijinal nüsha ile gelip mali talep etse bile taşıma şirketinin sorumluluğu yoktur dolayısıyla malın tamamen kendi kontrolü altında olmasını isteyen bir alıcı firma, bütün orijinal nüshaları elinde bulundurmak zorundadır. *Taşıma Senetleri
(Way Bills / Consignment Notes) 1) Havayolu Taşıma Senedi / Hava Konşimentosu (Airwaybill / AWB) Havayolu şirketlerince düzenlenen ve malları taşınmak üzere teslim alındığını gösteren makbuzdur. Mallar üzerinde tasarruf etme yetkisi vermez. Varış havalimanında gümrük işleminin tamamlanmasından sonra mallar belgede ismi yazılı alıcıya teslim edilir. Alıcı yerine alıcının bankası adına da düzenlenebilir. Bu durumda banka varış yerindeki havayolu şirketine vereceği yazılı talimatla malları alıcıya teslim ettirir. AWB biri alıcıya, biri yükletene, biri de havayolu şirketine ait olmak üzere 3 orijinal ve 9 kopya olarak düzenlenir. Bankalara ibraz edilen nüsha 3 no.lu yükleten nüshasıdır. (original no. 3 for shipper) Belgede yer alan bilgiler: Uçuş sefer sayısı ve tarihi, malın cins ve miktarı, alıcının adı, yükletenin adı, navluna ait kayıt ve havayolu şirketinin kaşe ve imzasıdır. 2) CMR Karayolu Taşıma Belgesi (CMR International Consignment Note / CMR Road Waybill) Uluslar arası nitelikteki CMR (Convention Marchandises Routiers) anlaşmasının hükümlerini kabul eden ülkelerce kullanılan bir karayolu taşıma belgesidir ve taşımanın CMR hükümlerine göre yapıldığını gösterir. Navlun komisyoncusu veya taşımacılık şirketi tarafından alıcının adına düzenlenir. Malların belirtilen şartlarla taşınmak üzere, iyi durumda teslim alındığını ve taşıma sözleşmesinin yapıldığını gösteren hukuki bir delildir. Malların mülkiyetini temsil etmediğinden ciro edilemez. Üç orijinal nüsha olarak düzenlenir. Birincisi yükletene verilir, ikincisi mallara eşlik eder, üçüncüsü de taşımacıda kalır. Yükleten, mallar yolda iken taşımacıya talimat vererek taşımayı durdurma, teslim yerini değiştirme veya malların belgede ismi yazılı alıcıdan başka bir şahsa teslimini isteme hakkına sahiptir. Bu hak belgenin ikinci orijinalinin belgede adı yazılı alıcıya verilmesi üzerine hükümden düşer. Anılan, hakkını kullanmak istediğinde yükleten belgenin birinci orijinalini taşımacıya ibraz etmelidir. Bu durumda yeni talimat belgeye kaydedilir. Yükleten aynı zamanda taşımacıya garanti vermelidir. 3) Hamule Senedi (CIM Rail Consignment Note) Trenle taşımacılıkta kullanılan taşıma belgesi olup “malların demiryolu ile taşınmasına ilişkin uluslar arası anlaşma” (Convention Internationale Concernantle Transports Des Marchandises Par Chemins De Fer) – kısa adı CIM – anlaşmasına tabi olarak düzenlenir. Malların mülkiyetini temsil etmez, dolayısıyla ciro edilemez. Demiryolu idaresince belgenin gönderene verilişi sadece malın bir vagonu doldurması (Full Load) durumu ile kısıtlıdır. Aksi halde, yani bir gönderene ait malın vagon doldurmaması (Less Than Full Load) durumunda demiryolu idaresi hamule senedi vermez. Bu gibi hallerde malın bir taşıma komisyoncusuna teslim edilerek ondan nakliyeci makbuzu alınması gerekir. Komisyoncular aynı yöne mal gönderen satıcılardan teslim aldıkları malları gruplandırarak vagonları doldururlar ve demiryolu idarecilerinden kendi adlarına hamule senedi alırlar. Dolu vagon karşılığında demiryolu idaresinin verdiği belge hamule senedinin ikinci nüshasıdır. Birinci nüsha (Asil) mallarla birlikte gönderilir. Mallar alıcısına, müracaatında ve hüviyet ibrazı karşılığında hamule senedi aranmaksızın teslim edilebilir. Bu nedenle kredili işlemlerde hamule senedinde alıcı olarak bankanın kayıtlı olmasının önemi vardır. 4)FIATA TAŞIMA BELGESİ / FIATA (Federation of Freight Forwarders Association) Uluslararası Taşıma Acenteleri Birlikleri Federasyonuna üye olan taşıyıcı şirketlerince düzenlenen belgenin adıdır. FIATA belgesi malların taşıyıcı tarafından teslim alındığını gösteren belgedir. Orijinal nüsha İhracatçı firmaya teslim edilir. FIATA belgesi iki şekilde düzenlenebilir; a-FIATA FCR: Forwarding Agents Certificate of Receipt Taşıyıcının Teslim Alındı Belgesi Bu belge ile taşıyıcı firma gayrikabilirücu olarak malların alıcı adına teslim alındığını gösterir. Nama tanzim edilir ve ciro ile devri yapılamaz. b-FIATA FCT: Forwarding Agents Certificate of Transport Nakliyeci Taşıma Belgesi Bu belge Emre tanzim edilir. Ticarete konu malların varış yerinde belgenin orijinalini ibraz eden kişiye teslimini sağlar. NAKLİYECİ MAKBUZU (Forwarders Receipt) Alıcı ve Satıcı firmalar bir taşıma şirketi ile taşıma sözleşmesi yapmayıp aracı bir komisyoncu nakliye firması ile mallarını taşıtabilirler. Bu durumda, aracı komisyoncu nakliye firmaları asıl nakliyeci firmalar ile sözleşme imzalar ve buna dayanarak nakliyeci makbuzu düzenlerler. Nakliyeci makbuzu ciro ile devredilemez. POSTA MAKBUZU (Post Receipt) Küçük miktardaki mallar posta yolu ile gönderilir. Bu durumda posta idaresi malın alıcıya götürülmek üzere teslim alındığına dair makbuz tanzim eder. Posta makbuzlarında gönderi tarihi mutlaka bulunmalıdır. Ciro yolu ile devredilemez. KONŞİMENTOLARDA BULUNAN İBARELER VE ANLAMLARI FREE IN / FREE OUT: Armatör (taşıyan) yükleme ve boşaltma masraflarından sorumlu değildir. FREE IN / LINER OUT: Armatör (taşıyan) yüklemeyi ödemez fakat boşaltma masraflarından sorumludur. LINER IN / LINER OUT: Hem yükleme hem de boşaltma masrafı armatöre (taşıyana) aittir. LINER IN / FREE OUT: Yükleme masrafı armatöre (taşıyana) boşaltma masrafı alıcıya aittir. FULL SET: Tam takım konşimento. FREIGHT PREPAID: Navlun bedelinin peşin ödendiğini gösterir. FREIGHT COLLECT veya FREIGHT PAYABLE AT DESTINATION: Navlun bedelinin varış yerinde ödeneceğini gösterir. FCL (FULL CONTAINER LOAD): Konteynerin tam dolu olarak yüklenmesi. LCL (LESS THAN A CONTAINER LOAD): Bir konteynerden daha az yükleme (partial / parsiyel yükleme) BAF: Petrol fiyatlarına gelen artışın navluna yansıması. (BUNKER ADJUSTMENT FACTOR) CAF: Döviz kurlarındaki oynamalardan armatörün zarar görmemesi için navluna dâhil edilen pay. (CURRENCY ADJUSTMENT FACTOR) PRM: Acente Komisyonu. (PRIMAJ) THC: Varış limanındaki terminal masrafları. (TERMINAL HANDLING CHARGE) DOCS: Dokümantasyon Bedeli. (DOCUMENTS) |
KONTEYNER TAŞIMACILIĞI
Konteynerizasyon kavramı; özellikle door-to-door (kapıdan kapıya) taşımalarda, kargonun ambalajlanarak standart tipteki kutulara (konteynır) konulması ve tüm kara, demir, denizyolu araçlarının bu standart kutuların hızlı, etkin ve güvenli taşınması için dizayn edilmesi diye tanımlanabilir. Hız, kapıdan kapıya taşıma olanağı, güvenilirlik, emniyet, fleksibilite konteynır taşımacılığının başta gelen avantajlarıdır. Tüm operasyonlarda uygunluk için, ISO (International Standards Organisation) standartlarına uygun 8x8x20 ve 8x8x40 feet’lik konteynırlar en yaygın kullanılan tiplerdir. 1 adet 20’ konteynır 1 TEU (Twenty Equilavent Unit) / 1 adet 40’ konteynır 2 TEU olarak değerlendirilir. Değişik mal gruplarına uygun olarak imal edilmiş çeşitli konteynır tipleri vardır. KARAYOLU TAŞIMACILIĞI
|