|
DIŞ TİCARETTE SİGORTAEMTİA NAKLİYATI SİGORTALAR
Sigorta Konusu, Sigortalı ve Sigorta Bedeli Bir yerden başka bir yere herhangi bir taşıma vasıtası üzerinde sevk edilen, ticari niteliği olsun veya olmasın her türlü mal Emtia Nakliyatı Sigortasının konusu içine girer. Taşınan emtianın salimen varma yerine ulaşmasında para ile ölçülebilir menfaati (sigortalanabilir menfaati) olan kişi veya kuruluşlar sigorta yaptırabilirler. Bu durumda Emtia Nakliyatı Sigortalarında ithalat / ihracat yapan veya malını bir yerden başka bir yere taşıtan kişi veya kuruluşlar, “Dain ve Mürtehin” (rehin alacaklısı) sıfatına sahip bankalar “Sigorta Ettiren” veya “Sigortalı” olabilirler. İthalat ve ihracat işlemlerinde sigorta yaptırma sorumluluğu uluslar arası ticarette kullanılan satış sözleşmelerinin türüne göre değişmektedir. Aşağıdaki tabloda en çok kullanılan satış sözleşmeleri ve sözleşme kapsamında alıcının ve satıcının yükümlülükleri gösterilmiştir. Sigortalının mal üzerindeki menfaatleri ise şunlardır: 1-Malın fatura kıymeti 2-Navlun: Malın fatura kıymetine ilave olarak; yük sahibi tarafından ödenen ve yükün zıyaı (kaybı) halinde kaybedilen navlunun (taşıma ücreti) da sigorta bedeline ilave edilmesi mümkün olabilmektedir. 3-Sigorta ücreti: Yük sahibinin yükün sigortası için ödediği ücret tutarı da malların zıyaı halinde kaybedilmiş olacaktır. Dolayısıyla sigorta ücreti de sigorta edilebilir menfaat olarak sigorta bedeline ilave edilebilir. 4-Umulan kâr: malın ithalatçısının bu alışveriş sonucundaki kâr beklentisi ve gümrük masrafları, fon, harçlar vb. masrafları ifade etmektedir. Malın fatura kıymeti dışındaki diğer menfaatler için genellikle akreditif şartı olarak malın fatura kıymetine % 10 ilave edilir. Emtia Nakliyatı Sigortalarında sigorta bedeli belirlenirken sigorta edilebilir menfaatlerin hepsi bu bedele dahil edildiği takdirde, taşınan malın tam zıyaı halinde alınacak tazminat ile sigortalının herhangi bir mali kayba uğramaksızın malı tekrar varma mahalline ulaştırması mümkün olabilecektir. Nakliyat Sigorta Poliçeleri; Açık kuvertüre dayalı bir sigorta sertifikası veya deklarasyonu gibi sigorta belgesi bir sigorta şirket, sigorta yüklenicisi (underriter) veya bunların acenteleri veya vekilleri tarafından düzenlenmiş ve imzalanmış gözükmelidir. Bir acente veya vekilin herhangi bir imzası acentenin veya vekilin sigorta şirketi veya sigorta yüklenicisi adına imza atıldığını belirtmelidir. (UCP–600 Mad: 28) Emtia Nakliyatı Sigortalarında Poliçe Türleri 1- Flotan Poliçe Özellikle bankaların açtıkları akreditiflerle ilgili olarak sigortalı, bankaya ibraz edebilmek için sevkiyatla ilgili kesin detayların belli olmasından önce sigorta şirketinden poliçe talep edebilir. Bu durumlarda ileride belli bir meblağa kadar sevk edilecek emtianın peşin sigorta teminatını sağlayan flotan poliçe düzenlenir. Mal tek partide veya peyderpey sevk edildikçe taşımayla ilgili tüm bilgilerin hemen sigorta şirketine bildirilmesiyle primli zeyilnameler düzenlenir. Diğer taraftan yükleme başlamadan önce kesin sevkiyat ayrıntılarının bildirilmesi mümkün olamıyorsa, flotan poliçe talep edilerek peşin teminat sağlanabilir. 2- Direk Kati Poliçe Poliçe düzenlenmesine esas teşkil edecek hususların tamamı yükleme başlamadan önce biliniyorsa direkt kati poliçe düzenlenerek emtia teminat altına alınır. 3- Abonman Sözleşmesi Abonman sözleşme sigortalı ile sigortacı arasında genellikle 1 yıl süre için hazırlanan bir çerçeve anlaşması niteliğindedir. Bu sözleşme ile sigortacı, sözleşmede belirtilen şartlar ve limitlerle sınırlı olmak üzere sigortalının yapacağı bütün taşımaları sigorta etmek, sigortalı da her bir sevkiyata ilişkin kesin detayları sigortacıya bildirmek ve bu bilgilere istinaden düzenlenecek poliçeler ile tahakkuk ettirilen prim tutarlarını ödemek yükümlülüğü altına girer. Sigortalının yapacağı taşımalarla ilgili olarak sadece aşağıda belirtilen temel unsurlar sözleşme metninde yer alır. Abonman sözleşmelerinde taşınacak emtianın cinsi, sevkiyat yapılacak ülkeler/ bölgeler, nakil vasıtası, araç başına azami teminat limiti, uygulanacak fiyat ve şartlar, sözleşmenin süresi vb. bilgiler yer alır. Sigortalı açısından birçok yararı olan abonman sözleşmesi sadece taşıma kapasitesi ve yükleme sıklığı yüksek olan müşteriler için hazırlanmaktadır. Abonman Sözleşmesinin Sigortalı Açısından Yararları, 1-Sözleşmedeki hükümlere bağlı olarak sigortalıya otomatik teminat sağlar. Her bir taşımaya ilişkin detayların sözleşmede belirtilen periyotlarla sigortacıya bildirilmesi zorunluluğu olmakla birlikte, Nakliyat Sigortalarındaki yükleme başlamadan önce bildirim yapma zorunluluğu ortadan kalkar. 2-Elde olmayan nedenlerden ötürü sigortalının sevki yat başlamadan önce bildirimde bulunamaması halinde taşınan emtianın teminatsız kalma riskini ortadan kaldırır. 3-Belirli şartların yerine gelmesi ve sözleşmeye not edilmiş olması kaydıyla sigortalı prim iadesine hak kazanır. Sigortalıya sözleşmede belirtilen oranda (genellikle % 10) prim iadesi yapılabilmesi için aşağıdaki şartların tamamının yerine getirilmiş olması gerekir. 1-Sözleşmenin 1 yıl yürürlükte kalması, 2-Sözleşmenin sona ermesinden itibaren 3 ay geçmiş olması, 3-1 yıl süre içinde yaptırılan sigortalar dolayısıyla ödenen ve ihbar edilen hasar toplamının aynı sürede ödenen net prim tutarının % 50’sini geçmemesi, 4-1 yıl içinde ödenen net prim tutarının (harp ve grev primleri hariç) sözleşmede belirtilen asgari tutara ulaşması, 5-1 yıl içinde gerçekleştirilen toplam sevki yat adedinin sözleşmede belirtilen sayıya ulaşması. Emtia Sigortalarında verilen üç temel teminat ile ek teminatlar ve özellikli emtia için verilebilen teminatlar aşağıda gösterilmiştir. 1- Tam Zıya Nakil vasıtasının tamamen ve fiilen zıyaı neticesinde emtianın fiilen ve tamamen zıyaa uğraması teminata dahildir. Her türlü nakil aracıyla taşınan emtia için bu teminat verilebilir. 2- Dar Teminat Hususi Avaryalar Hariç (Free of Particular Average) olarak da adlandırılan bu teminat kapsamında emtiada meydana gelecek kısmi hasarlar temin edilmez. Ancak poliçe özel şartları olarak kullanılan klozlarda sayılan rizikolar nedeniyle meydana gelecek kısmi hasarlar teminata dahildir. Havayolu taşımacılığı dışındaki bütün taşıma türlerinde bu teminatın verilmesi mümkündür. Kullanılan klozlar ise nakil aracının türüne göre değişiklik gösterir. Denizyolu ile yapılan sevki yatlarda Londra Sigortacılar Enstitüsü tarafından hazırlanan “Institute Cargo Clauses F.P.A.” özel şart olarak kullanılır. Dar Teminat için 1982 yılında Londra Sigortacılar Enstitüsü tarafından “Institute Cargo Clauses (C)” geliştirilmiş olup, diğer kloz ile aralarında temin edilen riskler açısından önemli farklar bulunmamaktadır. Klozun yeni versiyonu uluslar arası piyasada yaygın olarak kullanılmakla birlikte ülkemizde nadiren kullanılmaktadır. Institute Cargo Clauses F.P.A. kapsamında kısmi hasarlar teminat haricidir. Ancak aşağıda sayılan rizikolar nedeniyle meydana gelebilecek kısmi hasar ve masraflar teminata dahildir. - Yangın, infilak, - Geminin karaya oturması, batması, yanması, sudan başka bir cisimle çatışması, - Müşterek avarya fedakârlığı ve müşterek avarya katılma payı (Örneğin karaya oturan geminin kurtarılması için malların bir kısmının denize atılması nedeniyle emtiada meydana gelen hasara veya fırtınalı havada geminin, olası bir batma tehlikesinden korumak için karaya oturtulması neticesinde gemide meydana gelen hasara yük sahibinin katılma payı) - Kurtarma ve yardım masrafları, - Dava say masrafları, Karayolunda yapılan taşımalarda dar teminat olarak “Kamyon Klozu”, demiryolu taşımacılığında da “Demiryolu Klozu” kullanılır. Bu klozlar kapsamında; nakil vasıtasının yanması, çarpması, çarpışması, ateş, yıldırım, seylâp, köprü yıkılması, kamyon veya treylerin devrilmesi, trenin raydan çıkması neticesinde malda meydana gelecek zıya ve hasarlar temin edilir. Yükleme, aktarma ve boşaltmaya atfedilebilecek rizikolar ise teminata dahil değildir. Ancak, taşınan malın özelliğine göre riskin düşük olması halinde ek primle teminat kapsamına dahil edilebilir. Sigorta malların nakledilmek üzere kamyona / trene yüklendiği anda başlar ve nakil aracının poliçede gösterilen yere varması ile sona erer. Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere dar teminat ile sigorta yapıldığında klozlarda sayılan haller sonucunda meydana gelebilecek kısmi hasarlar teminata dahil olup, belirtilen rizikolardan farklı nedenlerden ötürü meydana gelecek kısmi hasarlar temin edilmez. Örneğin hırsızlık, sarsıntı nedeniyle kırılma, çizilme, ıslanma rizikoları teminat kapsamında değildir. Ancak kısmen ve tamamen çalınma rizikosu ile ademi teslim (teslim edilememe) rizikosunun ek prim karşılığında dar teminat ile yapılan sigortaya dahil edilmesi mümkün olabilmektedir. 3- Geniş Teminat Emtia Sigortalarında denizyolu, karayolu ve demiryolu taşımacılığında kullanılan Institute Cargo Clauses (A) Institute Air Cargo Clauses All Risks (veya 1982 tarihli Institute Cargo Clauses –Air-) olarak adlandırılan Enstitü Klozları hükümlerine bağlı olarak geniş teminat verilmektedir. Bu teminat; aşağıda sayılan istisnalar dışında malda harici veya tesadüfi nedenlerle meydana gelebilecek her türlü zıya ve hasarı temin eder. Teminat kapsamı dışında tutulan istisnalar şunlardır: 1-Sigortalının kasti kötü niyetine atfedilebilecek zıya, hasar veya masraf, 2-Sigorta konusunun mutat akması, ağırlığında ve hacminde mutat eksilme veya mutat aşınma ve yırtılma, 3-Ambalaj yetersizliği, kötü istifleme, 4-Yakın nedeni gecikme olan hasarlar, (Örneğin; fırtınalı hava nedeniyle geciken et yükünün bozulması) 5-Malın kendi bünyesinden kaynaklanan hasarlar (Örneğin; buğdayın filizlenmesi, şarabın sirke olması, belli bir ısı seviyesinde taşınmayan yaş meyve ve sebzenin bozulması) 6-Malın kendi kusuru (ayb-ı zati) (Örneğin; rutubetli olarak gemiye yüklenen ketenin içten yanma ve kızışma nedeniyle hasar görmesi) 7-Radyoaktif kirlenme, 8-Harp ve grev rizikoları Yukarıda sayılan istisnalardan harp ve grev rizikoları ek prim karşılığında teminata dahil edilebilir ancak diğerleri mutlak istisna olup, sigorta kapsamına alınmaları mümkün değildir. Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere Geniş Teminat ile Dar Teminat arasındaki en belirgin farklılıklar şunlardır: - Kısmen ve tamamen çalınma, - Nakliyat esnasında sarsıntıdan kırılma, ezilme vb. - Islanma, Yukarıda sayılan rizikolar Geniş Teminat kapsamında sigorta edilmekle birlikte, Dar Teminatta sigortanın dışındadır. Frigorifik tesisatlı araçlarla taşınan dondurulmuş veya soğutulmuş veya kontrollü ısıda sevk edilmesi gereken emtia için Geniş Teminat verilmesi halinde “24 Saatlik Arıza Klozu'nun da verilmesi zorunludur. Bu kloz; taşıyıcı aracın soğutma ve/veya havalandırma aygıtının aralıksız ve en az 24 saat arızalanması nedeniyle oluşan ısı farkı sonucu malların bozulmasını temin eder. Kloza göre emtiada meydana gelecek bozulmanın teminata dahil olabilmesi için araçtaki frigorifik tesisatın en az 24 saat ve aralıksız olarak arızalanmış olması gerekmektedir. Frigorifik tesisatta meydana gelebilecek kısa süreli arızalardan kaynaklanacak bozulmalar teminat haricidir. Nakliyeci firmalar ciddi nakliyat şirketleri arasından seçilerek her bir araçta soğutma tertibatının devamlı çalıştığını belgelemeye yarayan cihazlar (tatbikatta “spy” olarak bilinen cihazlar) bulunması sağlanacaktır. Gerek duyulduğunda bu cihazların kayıtlarının Sigortacıya ibrazı istenebilecektir. 4- Harp ve Grev Teminatı Nakliyat Sigortalarında kullanılan ve hemen hemen bütün dünya uluslarının kabul edip, uyguladıkları Londra Sigortacılar Enstitüsü Harp Klozlarının esasını “Waterborne Agreement” denen bir anlaşma oluşturmaktadır. Anlaşmaya göre harp teminatı sadece sigorta konusu malların deniz üstünde olduğu süre için verilir. Bunun sebebi harp rizikolarına karşı verilen teminatın sigortacıları üstlenemeyecekleri kadar büyük bir sorumluluk altında tutmasıdır. Bu nedenle, harp teminatı sadece deniz ve havayolu ile yapılan nakliyatlarda ek teminat olarak verilebilmekte, karayolu ve demiryolu nakliyatlarında sadece “Grev, karışıklık ve halk hareketleri” teminatı verilebilmektedir. Harp Teminatı Harp teminatının kapsamını belirleyen Institute War Clauses (Cargo) ile temin edilen rizikolar aşağıda gösterilmiştir: - Harp - İç harp - İhtilal - Ayaklanma - Başkaldırma - İç kargaşa - Üstün veya emredici güce karşı veya onun tarafından herhangi bir düşmanca hareket Yukarıda belirtilen rizikoların neticesi olan yakalama, alıkoyma, tevkif ve geciktirme de teminat kapsamına dahildir. Ancak batık mayın, torpido ve bombalar veya batık diğer harp silahlarının sigortalı emtiada meydana getireceği zıya ve hasarlar teminata dahil değildir. Grev, Kargaşalık ve Halk Hareketleri Teminatı Grev teminatının kapsamını belirleyen Institute Strikes Clauses (Cargo) hükümlerine göre; - Grevcilerin, - Lokavt edilmiş işçilerin, - İş uyuşmazlığına, işçi ayaklanmasına veya halk hareketine katılan kişilerin, - Teröristler veya politik nedenle hareket eden herhangi kimselerin sigortalı emtiaya verdikleri zıya veya hasar teminat kapsamındadır. |